Είμαι ψυχίατρος. Είχα την τύχη (ή την ατυχία) να εργαστώ σε πολλά και διαφορετικά υγειονομικά πλαίσια στην πορεία μου ως εδώ. Το «εδώ» είναι το Κέντρο Ημέρας Ψυχοκοινωνικών Παρεμβάσεων Αμαρουσίου “Franco Basaglia” και αποτελεί μία από τις μονάδες παροχής ψυχιατρικής περίθαλψης της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ). Πρόκειται για ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εποπτευόμενο από το υπουργείο Υγείας, ως εκ τούτου η περίθαλψη των ληπτών είναι αποκλειστικά δωρεάν. Είναι επίσης το μοναδικό κέντρο πρωτοβάθμιας ψυχικής υγείας για τον 5ο ΤΟΨΥ (δήμοι Αμαρουσίου, Νέου Ηρακλείου, Διονύσου, Κηφισιάς, Πεύκης-Λυκόβρυσης, Ωρωπού, Μαραθώνα, Αχαρνών).
Νιώθω την ανάγκη να περιγράψω τη δράση και το έργο κοινοτικών δομών όπως το Κέντρο Ημέρας, ώστε να αναδειχθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια το πρόβλημα που προέκυψε στις 15 Μαρτίου, όταν απαγορεύτηκε η συνταγογράφηση φαρμάκων και διαγνωστικών εξετάσεων προς ασθενείς δικαιούχους του ν. 4368/2016 (ανασφάλιστοι και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες) από γιατρούς εκτός του ΕΣΥ. Στο Κέντρο Ημέρας, λοιπόν, ασκείται κοινοτική ψυχιατρική. Τι σημαίνει, όμως, αυτό;
Ο λήπτης των υπηρεσιών μας δεν αντιμετωπίζεται ως «διάγνωση», ούτε σαν ένας ακόμη πάσχων που σταδιακά επιδεινώνεται, που υποτροπιάζει και τελικά νοσηλεύεται. Ο κεντρικός άξονας των παρεμβάσεών μας δεν είναι η χορήγηση φαρμάκων, αλλά η εγκατάσταση θεραπευτικής σχέσης και εμπιστοσύνης τόσο προς το πλαίσιο όσο και προς τους εκάστοτε θεραπευτές. Οι προσεγγίσεις είναι πολυεπίπεδες, περιλαμβάνοντας ψυχοθεραπεία (ατομική, ομαδική, οικογενειακή, πολυοικογενειακή), κοινωνική επανένταξη μέσω καθημερινών προγραμμάτων, εύρεση εργασίας, καθώς και παρεμβάσεις κατ’ οίκον, σε ασθενείς σε ψυχική κρίση ή με αδυναμία προσέλευσης στο Κέντρο. Στη σχεδόν μία δεκαετία λειτουργίας του εξυπηρέτησε –και εξακολουθεί να εξυπηρετεί– χιλιάδες ανθρώπους. Όντας επικεντρωμένο στην ψύχωση, είναι ευνόητο πως η πλειονότητα των εξυπηρετούμενών του είναι είτε ανασφάλιστοι είτε δικαιούχοι προνοιακών επιδομάτων αναπηρίας.
Κι ερχόμαστε στο διά ταύτα. Μόνο τρεις εργάσιμες μέρες πέρασαν από την εφαρμογή της απόφασης του υπουργείου Υγείας, ήταν ωστόσο αρκετές για να καλλιεργήσουν αμηχανία, άγχος και ανασφάλεια στο καθημερινό μας έργο. Δεν θυμάμαι πόσες φορές επανέλαβα το ποίημα: «Πρέπει να σας εξηγήσω κάτι. Έχει εφαρμοστεί ένας νόμος που μας απαγορεύει πια να σας γράφουμε φάρμακα. Θα αναζητήσουμε μαζί κάποιο κέντρο υγείας στην περιοχή σας, ώστε να αναπαράγουν τη συνταγή με δική μου γνωμάτευση…». Οι αντιδράσεις πολλές – και όλες δυσάρεστες: «Γιατί; Μας πετάνε έξω…», «Εγώ φταίω, έπρεπε να έχω βρει μια δουλειά», «Πώς θα βρω τώρα ραντεβού, αυτά αργούν πολύ», «Δεν έχω λεφτά να τα αγοράσω, ίσως δανειστώ», «Τι θα κάνουμε; Να πάμε στο υπουργείο να τους το πούμε»… Καθένας με τον τρόπο του. Άνθρωποι πονεμένοι, ζώντας στη δυσχέρεια της ψυχικής νόσου που τους συνοδεύει και στην ανέχεια, σε μια χώρα που συστηματικά αδιαφορεί για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους. Τη στιγμή αυτή τούς οδηγεί σε ένα εξαθλιωμένο και τραυματισμένο από την πανδημία σύστημα υγείας. Τους οδηγεί παράλληλα σε υποτροπές, σε διακοπές φαρμακευτικής αγωγής, σε παραμέληση της σωματικής τους υγείας. Μονόδρομος, λοιπόν, το αδιέξοδο.
Από την πλευρά του εργαζόμενου, μπορώ να πω πως, μετά τον θυμό και την απογοήτευση, γεννήθηκε αγωνία για την πορεία των ασθενών. Ας μου απαντήσει κάποιος ποιος είναι ο τρόπος ορθής και ηθικά σωστής φροντίδας σε μια ψυχική κρίση που απαιτεί τροποποιήσεις στη φαρμακευτική αγωγή σχεδόν κάθε εβδομάδα. Ας προτείνει κάποιος πώς θα πειστεί ένας ασθενής να αναζητήσει αλλού συνταγογράφηση, όταν το βασικό διακύβευμα είναι η συνεργασία του στην τακτική λήψη των φαρμάκων του.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ψυχίατρος για να κατανοήσει τις δυσκολίες που συνεπάγεται η περίθαλψη των ασθενών μας. Καταναλώνουμε, με ενδιαφέρον και αγάπη, τεράστια ψυχική ενέργεια και κόπο για να θεμελιωθεί εμπιστοσύνη, να δομηθεί εναισθησία για τη νόσο και να επιτευχθεί τελικά μια αρμονική συνεργασία που προστατεύει τον ασθενή από υποτροπές και επαναλαμβανόμενες νοσηλείες. Παράλληλα, του προσφέρεται ένα ασφαλές περιβάλλον συναισθηματικής έκφρασης και ένα πλαίσιο αναφοράς, το οποίο τη στιγμή αυτή πλήττεται.
Θεωρώ πως η απόφαση αυτή θα επηρεάσει δυσμενώς την υγεία των ασθενών μας και θα επιβαρύνει το σύστημα ψυχικής υγείας τόσο με αύξηση των ραντεβού όσο και με δαπανηρές νοσηλείες. Με αυτά ως δεδομένα, ειλικρινά αδυνατώ να κατανοήσω το επιχείρημα περί μείωσης των εξόδων για τους ανασφάλιστους και λοιπές «κενές» δικαιολογίες γύρω από την απόφαση αυτή. Έχοντας εργαστεί κάποια χρόνια στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής ΔΑΦΝΙ, αντιλαμβάνομαι τα πολλαπλά εμπόδια που υπάρχουν για την αξιοπρεπή παροχή έστω και της ελάχιστης βοήθειας από τέτοια πλαίσια. Η ματαίωση και η δυσμένεια των ψυχιατρείων μπορούν πραγματικά να αντικατασταθούν από το φως και τη ζεστασιά κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας, όπως το δικό μας. Αρκεί το υπουργείο να μας το επιτρέψει.
*H Ελένη Ζαχάρη είναι ψυχίατρος, MSc, Κέντρο Ημέρας «Franco Basaglia» – ΕΠΑΨΥ.
