Τον Οκτώβριο του 1986 ο Χαράλαμπος Μπλιώνας, 29 χρόνων, σκοτώθηκε από ναυτική φωτοβολίδα στο ματς ΑΕΛ – ΠΑΟΚ στο Αλκαζάρ. Σαράντα χρόνια μετά συζητούμε για την ταυτοπροσωπία, το ηλεκτρονικό εισιτήριο, τους ελέγχους στα γήπεδα και την καταπολέμηση της οπαδικής βίας.
Τι δεν πάει καλά; Οτι η προσπάθεια της πολιτείας, διαχρονικά, είναι «δήθεν». Μηδενική ανοχή, ως εδώ, ποτέ ξανά, και τελικά μια αποκρουστική θανατηφόρα επανάληψη.
Οταν ένας έφηβος και ένας νεαρός ενήλικος διαπιστώνουν χάσμα μεταξύ διακηρύξεων και πραγματικότητας, επέρχεται ρήξη της βασικής εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Και έτσι δεν εσωτερικεύονται κανόνες, με συνέπεια η εσωτερική ανομία να ενισχύει την άρση αναστολών.
Η ατιμωρησία των ιδιοκτητών των ΠΑΕ για τη συγκάλυψη όσων συμβαίνουν στους συνδέσμους οπαδών, η άτυπη ομερτά διαβρώνουν τον κόσμο που κινείται γύρω από το ποδόσφαιρο.
Η εξ ορισμού ασταθής ταυτότητα ενός εφήβου μπορεί να τον οδηγήσει να αναζητήσει απαντήσεις στην αγέλη της εξέδρας.
Μετά την πανδημία τα φαινόμενα βίας αυξήθηκαν. Στην εποχή της μετανεωτερικότητας, οι ρευστοί δεσμοί, ο ατομισμός, η κουλτούρα του κενού διαλύουν την έννοια της κοινότητας.
Κοινότητα είναι και το σχολείο. Η επαγγελματική εξουθένωση και ο φόβος των εκπαιδευτικών συναντούν τα αδιέξοδα των μαθητών σε έναν εκρηκτικό και επικίνδυνο συνδυασμό.
Μια ψυχαναλυτική προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου της βίας των ανηλίκων δεν μπορεί παρά να αναδείξει την ευθραυστότητα της πατρικής λειτουργίας και του πατρικού προτύπου.
Ο νόμος μαθαίνεται στην οικογένεια και μετά στο σχολείο. Αν δεν υπάρχει τέτοια διαδικασία εκμάθησης και εσωτερίκευσης, ένα ερέθισμα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή από βιντεοπαιχνίδια μπορεί να γίνει καταλύτης για να πυροδοτηθεί ένα διαρκές acting out.
Η ενδοσχολική βία έχει αυξηθεί όχι μόνο γιατί η ορατότητα είναι μεγαλύτερη. Τεκμηριωμένες έρευνες στις ΗΠΑ και στην ΕΕ δείχνουν ότι η ένταξη σε συμμορίες ή σε παραβατικές ομάδες γίνεται στις ηλικίες 13-15 χρόνων και δεν αφορά πια μόνο αγόρια.
Ελλειψη σταθερής ταυτότητας, η ανάγκη του ανήκειν, η αναζήτηση αναγνώρισης και ασφάλειας είναι συνήθη κίνητρα, ενώ κρίσιμοι παράγοντες είναι η ενδοοικογενειακή βία, η ψυχοπαθολογία στην οικογένεια, η χρήση ουσιών, η κακή οικονομική κατάσταση, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
Στη βάση του προβλήματος βρίσκεται η παθολογία του κενού. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να χτιστούν δεσμοί που παράγουν νόημα, ώστε η διέγερση να μην αναζητείται μόνο στα άκρα.
Η πολλαπλότητα των ερεθισμάτων που προσλαμβάνει σήμερα ένας έφηβος είναι τεράστια. Ελάχιστα από αυτά μπορούν να νοηματοδοτηθούν από τον ίδιο.
Στις μέρες μας δεν υπάρχουν μεγάλες αφηγήσεις, κυριαρχούν η απανθρωποποίηση και ο άκρατος ατομισμός, καθένας για τον εαυτό του και τελικά καθένας μόνος.
Η εστίαση του προβληματισμού στα αυστηρά ποινικά μέτρα και την καταστολή είναι στη λάθος κατεύθυνση.
Η ΕΠΑΨΥ προετοιμάζει με το ΠΑΔΑ μια πιλοτική πρόταση για έναν δήμο που περιλαμβάνει εκπαίδευση εκπαιδευτικών, παρέμβαση σε συλλόγους γονέων, σε ομάδες εφήβων, στην Αστυνομία, σε αυτοδιοικητικές και κοινωνικές υπηρεσίες, στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και Ψυχικής Υγείας. Πρέπει όλοι οι φορείς να συνομιλήσουν μεταξύ τους για να επανοικοδομηθεί η κοινότητα που μπορεί να περιέχει δημιουργικά εφηβικές και νεανικές εκδραματίσεις.
Επείγει η διατομεακή συνεργασία για ένα ολιστικό μοντέλο που θα γίνει εθνικό σχέδιο δράσης χωρίς μεγαλοστομίες. Πριν πεταχτεί η επόμενη φονική φωτοβολίδα.
Ο Στέλιος Στυλιανίδης, είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής
Ο Δημήτρης Γαλάνης είναι κοινωνικός λειτουργός – πρόεδρος ΕΠΑΨΥ
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» στις 28/12/2023
