«Η μετα-Covid εποχή θα μας καλέσει όλους –φορείς ψυχικής υγείας, δήμους, περιφέρειες, πολιτεία και κοινωνία– να συνεργαστούμε ακόμη πιο στενά για να ανταποκριθούμε στις απαιτητικές ανάγκες που θα προκύψουν».
Την επισήμανση αυτή κάνει ο πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ, ψυχίατρος Γιώργος Τζεφεράκος, στη συνέντευξή του στο aftodioikisi.gr, σχετικά με τις νέες ανάγκες και τις νέες προκλήσεις που δημιουργεί η πανδημία στον χώρο της ψυχικής υγείας.
Προσθέτει, δε, ότι ήδη η ΕΠΑΨΥ συνεργάζεται στενά με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης ανά την επικράτεια, ωστόσο θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε συνεργασία και με άλλους δήμους προγράμματα όπως: η ψυχοκοινωνική υποστήριξη πολιτών κατ’ οίκον, η νοσηλευτική παρέμβαση κατ’ οίκον, η εκπαίδευση επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας, η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σε θέματα ψυχικής υγείας σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και η εκπαίδευση και υποστήριξη φροντιστών ατόμων με ανοϊκή συνδρομή.
Κύριε Τζεφεράκο, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας συστήνοντας στους αναγνώστες του aftodioikisi.gr την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ), της οποίας είστε πρόεδρος…
Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός και ιδρύθηκε το 1988 με σκοπό την παροχή ενός μοντέλου ολοκληρωμένης φροντίδας ψυχικής υγείας στην κοινότητα. Εκ της ιδρύσεώς της βασικό όραμα αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί η κάλυψη των αναγκών ψυχικής υγείας και η προαγωγή επιστημονικών τομέων και δραστηριοτήτων σχετικά με την πρόληψη και θεραπεία ψυχικών διαταραχών μακριά από την ασυλική κουλτούρα, με απόλυτο σεβασμό στα δικαιώματα των ωφελούμενων, με συμμετοχή των ίδιων και των οικογενειών τους στη διαμόρφωση του θεραπευτικού μοντέλου, με έμφαση στην ανάκαμψη.
Αναπόσπαστο μέρος του έργου μας είναι η διαρκής προσπάθεια να συνάψουμε μια αμοιβαία σχέση με την κοινωνία έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε όλοι μαζί από κοινού την καλύτερη δυνατή υποστήριξη των συνανθρώπων μας που εμφανίζουν ψυχολογικές δυσκολίες. Στο πλαίσιο αυτό, ο φορέας μας λειτουργεί 21 στεγαστικές μονάδες για άτομα με σοβαρή ψυχική διαταραχή, 1 ξενώνα εφήβων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, 2 κινητές μονάδες ψυχικής υγείας στις Κυκλάδες, 2 κέντρα ημέρας. Επίσης, υλοποιούμε δράσεις στην κοινότητα με στόχο την καταπολέμηση των διακρίσεων και την ευαισθητοποίηση των συμπολιτών μας σε θέματα ψυχικής υγείας και δικαιωμάτων. Συνεργαζόμαστε με πάνω από 70 φορείς σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για τον σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων για την επίτευξη του πιο ουσιώδους στόχου της ύπαρξής μας, τη βελτιστοποίηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας προς όλους.
Η πανδημία φαίνεται ότι έχει πολλαπλασιάσει τα προβλήματα ψυχικής υγείας στην κοινότητα. Με ποιον τρόπο αντιμετωπίζει το φαινόμενο αυτό η ΕΠΑΨΥ;
Πράγματι, τόσο τα επιστημονικά δεδομένα διεθνώς όσο και η προσωπική και επαγγελματική μας εμπειρία υποδεικνύουν μια σημαντική αύξηση στην ψυχολογική επιβάρυνση όλων. Το Κέντρο Ημέρας Αμαρουσίου «Franco Basaglia» της ΕΠΑΨΥ με χρηματοδότηση από το υπουργείο Υγείας και με συντονισμό της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «ΑΡΓΩ» υλοποιεί πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης των νοσούντων, των οικογενειών τους και των υγειονομικών. Στα πλαίσια του προγράμματος Ψ-Υποστηρίζω οι ειδικοί ψυχικής υγείας με κάθε δυνατό μέσο και κάθε δυνατή συνεργασία προσεγγίζουν τόσο τους νοσούντες όσο και τους επαγγελματίες υγείας προκειμένου να τους παράσχουν την ενδεδειγμένη για κάθε περίπτωση φροντίδα. Οι Κινητές Μονάδες ΒΑ & Δ Κυκλάδων σε τοπικό επίπεδο αναλαμβάνουν τη φροντίδα όσων το έχουν ανάγκη και ταυτόχρονα διοργανώνουν δράσεις ευαισθητοποίησης και υποστήριξης στην κοινότητα. Συγχρόνως, με αίσθημα ευθύνης το προσωπικό των στεγαστικών μας δομών καθημερινά ανταποκρίνεται στον απαιτητικό ρόλο να διασφαλίσει τη διαδικασία ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης των λόγω των μέτρων κοινωνικά απομονωμένων ωφελουμένων μας. Τα ποιοτικά στοιχεία φανερώνουν το έντονο ψυχολογικό αποτύπωμα της πανδημίας όχι μόνο στους νοσούντες και στους υγειονομικούς αλλά στο σύνολο της κοινωνίας. Βλέπουμε άλλωστε αυξανόμενα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους, ενδοοικογενειακής βίας, κατάχρησης αλκοόλ και ουσιών.
Κι ενώ το στοίχημα σε ό,τι αφορά τη σωματική υγεία μοιάζει σιγά σιγά να κερδίζεται, η πρόκληση και η πρόσκληση πλέον είναι να ανταποκριθούμε στις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας. Η ΕΠΑΨΥ είναι εδώ, σε έναν διαρκή διάλογο με την κοινωνία και τους τοπικούς και πολιτειακούς φορείς, για να συνδράμει σε αυτή την κοινή προσπάθεια να απορροφηθούν οι ψυχοκοινωνικοί κραδασμοί και να συγκατασκευάσουμε όλοι μαζί τη μετα-Covid εποχή με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες σε ψυχικά αποθέματα.
Το γνωρίζετε καλύτερα από μένα: Πολλοί διστάζουν να απευθυνθούν σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, φοβούμενοι το κοινωνικό στίγμα. Έχει τρόπο η ΕΠΑΨΥ να διευκολύνει αυτή την προσέγγιση, πλησιάζοντας εκείνη με τους ειδικούς της τους ανθρώπους αυτούς;
Το ζήτημα της αναζήτησης και της λήψης ψυχολογικής βοήθειας είναι κάτι που απασχολεί τους ειδικούς ψυχικής υγείας, και όχι μόνο, εδώ και δεκαετίες. Η αλήθεια είναι πως, αν και έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες από φορείς ψυχικής υγείας για την άρση του σχετικού στίγματος, υπάρχουν ακόμη αρκετοί που, ενώ χρήζουν υποστήριξης, δεν τη ζητούν. Αυτό το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό. Σχετίζεται συχνά με τη δυσκολία αναγνώρισης της ανάγκης αυτής καθαυτής. Η ανάγκη για λήψη ψυχολογικής βοήθειας ταυτίζεται ουκ ολίγες φορές με αδυναμία. Μοιάζει σαν να γκρεμίζεται η διαστρεβλωμένη πεποίθηση του άτρωτου εγώ μας. Από το βήμα που μου δίνετε θα ήθελα να πω ότι η αναγνώριση της ανάγκης για βοήθεια και η διατύπωση αιτήματος αποτελούν ανώτερο δείκτη δύναμης για τον καθέναν μας και όχι αδυναμία. Ένα ακόμη εμπόδιο στην αναζήτηση ψυχολογικής βοήθειας είναι η ένδεια δομών δωρεάν ψυχολογικής υποστήριξης, αλλά και το έλλειμμα πληροφόρησης αναφορικά με τις υπάρχουσες δομές. Ακρογωνιαίος λίθος της λειτουργίας των δομών μας αποτελεί η διασύνδεση με την κοινότητα και υπό αυτή την έννοια οι δράσεις ευαισθητοποίησης σχετικά με την ψυχική υγεία και στοχευμένα προγράμματα για την άρση του στίγματος αναζήτησης βοήθειας συνιστούν αναπόσπαστο μέρος της πρακτικής μας. Πραγματοποιούνται διαδικτυακές ημερίδες, ιστοδιαλέξεις, σεμινάρια, αλλά και συνεργασίες με τοπικούς φορείς, στις οποίες το προσωπικό του οργανισμού έρχεται σε επαφή με την κοινωνία, εξηγεί, συμβουλεύει και κινητοποιεί. Βασικό μας μέλημα είναι να προσεγγίζουμε εμείς τον κόσμο και όχι να τον περιμένουμε σε ένα γραφείο, έτσι ώστε να γεφυρώσουμε ακριβώς αυτό το χάσμα μεταξύ της ανάγκης και της ικανοποίησής της.
Ένα σημαντικό τμήμα της ολοκληρωμένης φροντίδας ψυχικής υγείας είναι και η άρση του κοινωνικού αποκλεισμού των ατόμων που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα και η επανένταξή τους, μέσω και της εξεύρεσης εργασίας. Πώς κινείται σε αυτόν τον τομέα η ΕΠΑΨΥ;
Η ολοκληρωμένη φροντίδα ψυχικής υγείας –όπως σωστά είπατε– ως έννοια ταυτόσημη με την πορεία της ΕΠΑΨΥ εξ ορισμού περιλαμβάνει την υποστήριξη των ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες για εργασιακή επανένταξη. Η κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση των ατόμων με ψυχικές διαταραχές αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα για τους ίδιους και βασική υποχρέωση όλων μας, ειδικών και μη. Οι ωφελούμενοί μας, άλλωστε, παρά τις δυσκολίες τους, έχουν δεξιότητες και εφόδια και μπορούν να προσφέρουν πολλά στην αγορά εργασίας. Όλες οι δομές μας εφαρμόζουν στην πράξη αυτή τη φιλοσοφία μέσω υπηρεσιών συμβουλευτικής σε θέματα εργασιακής αποκατάστασης. Η ΕΠΑΨΥ υποστηρίζει οργανωτικά και επιστημονικά το ΚοιΣΠΕ «Ηλιοτρόπιο», στόχος του οποίου αποτελεί η εύρεση και η διατήρηση θέσεων απασχόλησης για άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, παρά και με τις δυσκολίες αυτές. Μέσω του κοινωνικού συνεταιρισμού τα άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες λαμβάνουν την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη με απώτερο στόχο την οικονομική τους αυτονόμηση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στην ανάπτυξη αλλά και συνέχιση αυτού του σπουδαίου έργου, πέραν των ειδικών ψυχικής υγείας και των ωφελουμένων, έχουν συμβάλει και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Δεδομένου, βέβαια, του δυναμικού χαρακτήρα της διαδικασίας ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, αναζητούμε διαρκώς τρόπους και συνεργασίες για την περαιτέρω ανάπτυξη υπηρεσιών επαγγελματικής κατάρτισης και κοινωνικοοικονομικής αυτονόμησης των ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Εν παραλλήλω, είμαστε ως φορέας αφοσιωμένοι στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και αγωνιζόμαστε μέσα από δράσεις, προγράμματα και δίκτυα να συνδράμουμε στην άρση του αποκλεισμού τους απ’ οποιαδήποτε δραστηριότητα, κοινωνική, οικονομική, επαγγελματική.
Σημαντική βοήθεια στο έργο που επιτελεί η ΕΠΑΨΥ μπορούν να δώσουν οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Υπάρχει ικανοποιητική διασύνδεση με τους δήμους και τις υπηρεσίες τους ή απαιτούνται κι άλλα βήματα;
Η ΕΠΑΨΥ αποτελεί έναν ανοιχτό οργανισμό και πάντα διαθέσιμο για συνεργασία με άλλους φορείς σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, οι δομές μας έχουν ανοιχτό και αμοιβαίο δίαυλο επικοινωνίας με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης ανά την επικράτεια. Οι φορείς Τ.Α. σε γενικές γραμμές συνδράμουν σημαντικά και με μεγάλο ενδιαφέρον και διάθεση στο όραμα και στο έργο μας. Κάποιες φορές υπάρχουν αμοιβαίες αντιστάσεις, που προέρχονται και από προκαταλήψεις, έλλειμμα εμπιστοσύνης προς την άλλη πλευρά και τον φόβο μπροστά στις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις που επηρεάζουν τέτοιες συνεργασίες. Είναι σίγουρο ότι χρειάζεται μεγαλύτερη ευελιξία, κατανόηση, τόλμη και κυρίως βούληση για μη αναστρέψιμη συνεργασία, που συνεχώς θα αξιολογείται και από τις δύο πλευρές με γνώμονα το συμφέρον των δημοτών.
Θα μπορούσαμε λόγω ειδίκευσης, εμπειρίας και τεχνογνωσίας να αναπτύξουμε σε συνεργασία και με άλλους δήμους προγράμματα όπως: η ψυχοκοινωνική υποστήριξη πολιτών κατ’ οίκον, η νοσηλευτική παρέμβαση κατ’ οίκον, η εκπαίδευση επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας, η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σε θέματα ψυχικής υγείας σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και η εκπαίδευση και υποστήριξη φροντιστών ατόμων με ανοϊκή συνδρομή. Θεωρώ ότι η μετα-Covid εποχή θα μας καλέσει όλους –φορείς ψυχικής υγείας, δήμους, περιφέρειες, πολιτεία και κοινωνία– να συνεργαστούμε ακόμη πιο στενά για να ανταποκριθούμε στις απαιτητικές ανάγκες που θα προκύψουν.
