Η συζήτηση σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο ήδη, πριν περάσει το κακό, αναφέρεται σε μια νέα κανονικότητα, στη μετα-Covid εποχή. Πολύ συχνά άνθρωποι που αναρρώνουν από κρίσεις –ψυχολογικές, ιατρικές, οικονομικές– επαναξιολογούν τις αξίες, τις επιθυμίες και τα όνειρά τους.
Από μελέτες, για παράδειγμα, φαίνεται ότι τόσο αναρρώσαντες από Covid-19 όσο και ο γενικός πληθυσμός έχει αρχίσει να επανεκτιμά την αξία των ανθρώπινων σχέσεων σε ένα πλαίσιο περιοριστικό για τη φυσική επαφή και την κοινωνικοποίηση. Το αίσθημα μοναξιάς, απομόνωσης, αλλά και το αμοίραστο συναίσθημα πιθανόν φέρνουν τον καθένα σε επαφή με τη σπουδαιότητα της ανθρώπινης επαφής, του μοιράσματος, της «κοινωνίας».
Το ψυχολογικό στίγμα της πανδημίας, αν και έχει αρχίσει ήδη να διαφαίνεται, είναι ακόμη πολύ πρόωρο να το σκιαγραφήσουμε και σίγουρα δεν θα είναι το ίδιο για όλους. Είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθούμε πώς η κοινωνία και ο καθένας ξεχωριστά θα μεταβολίσει τη βίαιη ομολογουμένως αλλαγή που συνόδευσε την πανδημία σε ψυχολογικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
Από την ιστορία αλλά και τα επιστημονικά δεδομένα διαφαίνεται ότι οι περισσότεροι θα μεταβολίσουν τις αλλαγές, θα προσαρμοστούν και θα ανακάμψουν. Οι άνθρωποι ούτως ή άλλως έχει φανεί ιστορικά ότι έχουν σημαντικές δυνατότητες ψυχικής ανέλιξης και ανάρρωσης.
Οι ειδικοί ψυχικής υγείας είναι προετοιμασμένοι ωστόσο για εκείνους που θα είναι πιο ευάλωτοι. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι απαραίτητο τόσο η ψυχοθεραπεία όσο και η ψυχιατρική να είναι ανοιχτή και προσβάσιμη σε όσους τη χρειαστούν.
Η δύναμη της ψυχιατρικής έγκειται στη μη παροχή βεβαιοτήτων, δεδομένου ότι βασικός πυλώνας της ψυχικής ανάκαμψης είναι η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία. Στόχος μας δεν μπορεί να είναι η διαιώνιση της ψευδαίσθησης της παντοδυναμίας και του ελέγχου, αλλά η στήριξη του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου να ανταποκριθεί στη νέα κανονικότητα, όποια κι αν είναι αυτή.
Ο άνθρωπος είναι ένα μεταβαλλόμενο σύστημα που επηρεάζει το εξωτερικό περιβάλλον και επηρεάζεται από αυτό. Η πανδημία και τα παρελκόμενα αυτής έθεσαν σε αμφισβήτηση το μοντέλο του παντοδύναμου, βέβαιου και ελεγκτικού ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως φαίνεται ότι μας υπενθυμίζουν ότι είμαστε κρίκος μιας αλυσίδας, ανθρώπινης και φυσικής, και αυτό ίσως να συνεισφέρει στον επαναπροσδιορισμό της ζωής όλων σε μια νέα βάση, εγγύτερη στην ανθρώπινη φύση.
Είναι καθησυχαστικό πάντως να θυμόμαστε ότι όλες οι πανδημίες έχουν αρχή, μέση και τέλος και ότι η ιατρική επιστήμη σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα έχει ανοίξει τον δρόμο προς την αποκλιμάκωση της υγειονομικής κρίσης.
Συνεπικουρώντας λοιπόν τους ειδικούς επιστήμονες της σωματικής ιατρικής, οι ειδικοί ψυχικής υγείας είναι εκεί για να βοηθήσουν το άτομο και το κοινωνικό σύνολο να ξαναβρεί τα πατήματά του, να ανακτήσει την ψυχική και κοινωνική του ευεξία.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η ενδυνάμωση και οργάνωση ενός παν-δημου/ευρέος δικτύου υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής αρωγής και φροντίδας και υποστήριξης, έτσι ώστε όλοι μαζί να αντικρίσουμε το μέλλον με αισιοδοξία.
Για να ακούσουμε την οδύνη του άλλου και να την απαλύνουμε, πρέπει να είμαστε κοντά του, να μπορεί να μας βρει εύκολα και γρήγορα. Αν η κοινοτική ψυχιατρική ήταν μέχρι σήμερα μία εναλλακτική, γίνεται πια η κεντρική επιλογή, εφόσον ζητούμενο είναι η ψυχική στήριξη των πολλών και των πιο ευάλωτων.
*O Γεώργιος Τζεφεράκος είναι ψυχίατρος, δρ. Ψυχιατροδικαστικής στο ΕΚΠΑ, πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.
