Μετά από έναν χρόνο μάχης με την πανδημία, είναι ασφαλές να συμφωνήσουμε πως η αντίληψή μας για την κανονικότητα έχει μεταβληθεί. Η καθημερινότητα, η εργασία, οι σχέσεις, οι κοινωνικοί μας δεσμοί, άλλαξαν νόημα και προσαρμόστηκαν στους περιορισμούς της Covid-εποχής. Η χρήση του διαδικτύου έγινε αναγκαία και απέκλεισε από την κοινωνική ζωή όσους δεν ήταν εξοικειωμένοι, συνήθως τις ήδη ευάλωτες ομάδες, όπως ηλικιωμένοι ή άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Η αγκαλιά, τα οικογενειακά και φιλικά τραπέζια από γεγονότα χαράς, έγιναν επικίνδυνα και ο φίλος αντικαταστάθηκε από την οθόνη του κινητού.
Στον χώρο της ψυχικής υγείας η διαδικτυακή υποστήριξη πλέον θεωρείται αντίστοιχη αν όχι ισοδύναμη με τη διά ζώσης. Η δυσκολία της σύνδεσης μέσα από το Skype με τον εξυπηρετούμενο, ειδικά εάν πρόκειται για μια πρώτη συνάντηση, η έλλειψη της χειραψίας, η έλλειψη του φυσικού πλαισίου, που είναι το γραφείο, είναι προκλήσεις που αντιμετωπίζεις μαζί με τους ανθρώπους που ζητούν βοήθεια. Στο πλαίσιο των οικογενειακών συναντήσεων τα πράγματα δυσκολεύουν παραπάνω, καθώς πολλά άτομα στριμώχνονται μπροστά στην κάμερα και η εμπειρία συντονισμού πολλών φωνών γίνεται μερικές φορές ακατόρθωτη.
Το Κέντρο Ημέρας της ΕΠΑΨΥ Franco Basaglia στο Μαρούσι από την πρώτη μέρα προσαρμόστηκε στις νέες συνθήκες και συνεχίζει να προσφέρει διαδικτυακές αλλά και διά ζώσης –τηρουμένων των μέτρων– υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Από τον Μάρτιο η δράση Ψ-Υποστηρίζω του ΚΗ υπό την αιγίδα του υπουργείου Υγείας έχει στόχο την ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών με Covid-19 και των ανθρώπων τους, καθώς και των υγειονομικών των νοσοκομείων του τομέα. Οι παρεμβάσεις που σχεδιάστηκαν ήταν προϊόν ομάδων εστίασης, ομάδων εργασίας ειδικών και ληπτών υπηρεσιών, αλλά και μελέτης αντίστοιχων δράσεων προσαρμογής υπηρεσιών ψυχικής υγείας την εποχή του Covid-19 στο εξωτερικό.
Τα συστήματα υγείας έχουν αλλάξει ριζικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας και παρ’ όλες τις κοινωνικές και πολιτικές διαφορές οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας παγκοσμίως εφαρμόζουν άμεσες παρεμβάσεις που στοχεύουν στον έλεγχο της μεταδοτικότητας του ιού, στη συνέχεια της θεραπείας και στη διευκόλυνση της πρόσβασης.
Οι εξ αποστάσεως παρεμβάσεις ανέδειξαν την ανάγκη να γίνουν τροποποιήσεις σε νομοθεσίες περί εμπιστευτικότητας και ιδιωτικότητας στο διαδίκτυο. Ενισχύθηκαν οι κατ’ οίκον παρεμβάσεις, οι οποίες αποτελούν μια εναλλακτική λύση στη νοσηλεία, και γίνονται πιο εύκολα αποδεκτές από τον ωφελούμενο και την οικογένειά του.
Χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία έχουν ενδυναμώσει το σύστημα υγείας μέσα από διάφορες πολιτικές τροποποιήσεις, όπως η συμπερίληψη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ιατρική περίθαλψη, οι νόμοι περί ιδιωτικότητας και η ελεγχόμενη πρόσβαση σε ναρκωτικές ουσίες. Οι περισσότερες χώρες (70%) χρησιμοποίησαν την τηλεϊατρική, τηλεθεραπεία, περίπου το 68% δημιούργησε γραμμές τηλεφωνικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, περίπου το 65% εφάρμοσε συγκεκριμένα μέτρα για τον έλεγχο της μετάδοσης του ιού στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, το 45% εκπαίδευσε το υγειονομικό προσωπικό σε βασικές ψυχοκοινωνικές δεξιότητες, ενώ περίπου το 33% εφάρμοσε κατ’ οίκον υπηρεσίες ή ενίσχυσε τις κοινοτικές παρεμβάσεις.
Στην Κίνα, όπου η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν έχει φτάσει σε ευρωπαϊκά επίπεδα, η πανδημία ανάγκασε την κυβέρνηση να ανακατασκευάσει τις μεγάλες πτέρυγες των ψυχιατρικών ασύλων και δημιουργήθηκαν ψυχιατρικές πτέρυγες σε πολλά γενικά νοσοκομεία, ενώ ο στόχος είναι η ενίσχυση των κοινοτικών δομών. Στην Ιταλία αναδείχθηκε η ανάγκη εξοπλισμού Η/Υ στους ασθενείς, ενώ στη Νέα Υόρκη ομάδα ανέλαβε την κατ’ οίκον παράδοση των φαρμάκων στους ασθενείς.
Συμπερασματικά: Η κρίση του Covid-19 είναι μια ευκαιρία όχι μόνο να αναγνωριστούν οι αδυναμίες του συστήματος υγείας αλλά και να σχεδιαστούν συστήματα που λειτουργούν αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, με ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας και της κοινοτικής ψυχιατρικής. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι δυνατόν να παρέχονται εκτός του νοσοκομείου, στο σπίτι και στη γειτονιά του ωφελούμενου.
Ζητούμενο είναι να δημιουργήσουμε δίκτυα ανθρώπων που θα αλληλοβοηθιούνται χωρίς την παντοτινή παρέμβαση των ειδικών. Η ενδυνάμωση δικτύων ψυχοκοινωνικών δομών, η φροντίδα στο σπίτι, η φροντίδα των φροντιστών και η δωρεάν πρόσβαση σε όλους είναι οι τομείς στους οποίους χρειάζεται να επενδύσουμε τώρα περισσότερο από ποτέ άλλοτε.
Η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου είναι πιο ισχυρό εργαλείο απ’ οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική τεχνική.
*Ο Δημήτρης Γαλάνης είναι κοινωνικός λειτουργός, γ.γ. Δ.Σ. ΕΠΑΨΥ, υπεύθυνος της Δράσης «Ψ-Υποστηρίζω» – ΕΠΑΨΥ.
