Η έννοια της πατρότητας είναι διαρκώς εξελισσόμενη και ο ρόλος του πατέρα έχει αλλάξει δραματικά στο πέρασμα του χρόνου. Παλαιότερα κυριαρχούσε το μοντέλο το οποίο επιδίωκε από τη μητέρα να αναλαμβάνει τη διαπαιδαγώγηση, τη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών, ενώ ο πατέρας ήταν ταυτισμένος με την εικόνα του κουβαλητή, δηλαδή ήταν υπεύθυνος για την εισροή των υλικών αγαθών στην οικογενειακή εστία.
Τα τελευταία χρόνια με τις νέες κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές καθώς και με την είσοδο της γυναίκας στην αγορά εργασίας τα δεδομένα αυτά ανατράπηκαν και έγινε επιτακτική ανάγκη η συμμετοχή του άνδρα στα οικογενειακά δρώμενα. Η συμμετοχή και η ενεργός παρουσία και των δύο γονιών είναι ωφέλιμη για το παιδί, διότι δέχεται διαφορετικά ερεθίσματα ανάλογα με το φύλο, τις προσωπικές αξίες και εμπειρίες τού κάθε γονιού.
Ο πατέρας μπορεί να λειτουργήσει ως εξισορροπιστής στη μοναδική δυαδική σχέση που δημιουργείται από την πρώτη στιγμή της γέννησης ανάμεσα στη μητέρα και στο παιδί. Ο πατέρας δηλαδή είναι πολύτιμος αρωγός ώστε να κοπεί ο ομφάλιος λώρος που συνδέει τη μητέρα με το παιδί. Η απουσία του πατέρα σ’ αυτή τη δυαδική σχέση αφήνει το παιδί σε μια σχέση προσκόλλησης με τη μητέρα του. Αυτό το γεγονός αργότερα επηρεάζει τη ζωή του και του δημιουργεί ένα αίσθημα προσωπικής αδυναμίας και ανεπάρκειας. Για να μπορέσει ο πατέρας να παίξει καθοριστικό ρόλο στη ζωή του παιδιού χρειάζεται η μητέρα να του παραχωρήσει χώρο. Αν ο πατέρας αποκλειστεί από τη μητέρα, θα παραμείνει εξίσου αποκλεισμένος και από το παιδί.
Επίσης η συμβολή του πατέρα είναι απαραίτητη διότι προσφέρει ασφάλεια και προστασία, αφού θεωρείται από το παιδί σύμβολο δύναμης και εξουσίας. Η μορφή εξουσίας που συμβολίζει ο πατέρας είναι απαραίτητη για την κοινωνικοποίηση, την αυτονομία και την ψυχική οργάνωση του παιδιού. Η συχνή παρουσία του πατέρα βοηθά το παιδί να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, η οποία του εξασφαλίζει τη δημιουργία υγιών σχέσεων με τους άλλους.
Ο ρόλος του πατέρα στην προσχολική ηλικία είναι καθοριστικός για τη συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού, διότι το βοηθά να λύσει το οιδιπόδειο σύμφωνα με τη φροϋδική θεωρία. Γύρω στην ηλικία των 3-5 ετών το αγόρι αντιλαμβάνεται ότι η μητέρα του αγαπά τον πατέρα του, επομένως για το παιδί ο πατέρας θεωρείται αντίπαλος αφού διεκδικούν την αγάπη και τη στοργή της ίδιας γυναίκας.
Προκειμένου να προφυλαχθεί από την πατρική επιθετικότητα θα αναγκαστεί να ταυτιστεί μαζί του και θα γίνει όπως ο πατέρας του. Στα κορίτσια συμβαίνει κάτι ανάλογο, εκείνο επιθυμεί με τη σειρά του να υποκαταστήσει τη μητέρα και να διεκδικήσει τον πατέρα, όμως τελικά η ιδέα αυτή εγκαταλείπεται και αργότερα το κορίτσι θα αναζητήσει ερωτικό σύντροφο ο οποίος θα μοιάζει με τον πατέρα της.
Η πατρική αποστέρηση έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η απουσία του πατέρα από τη ζωή του αγοριού παρεμποδίζει την ταυτοποίηση μαζί του, διαδικασία η οποία είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της ταυτότητάς του. Τα αγόρια συχνά για να μπορέσουν να διαχειριστούν τα συναισθήματα της απώλειάς τους μπορεί να στρέψουν την επιθετικότητά τους προς τους άλλους και να αναπτύξουν αντικοινωνική είτε παραπτωματική συμπεριφορά. Επίσης συχνά διακατέχονται από ανασφάλεια και ανωριμότητα, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, έχουν δυσκολίες στις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους τους και μπορεί να αναζητήσουν πατρικά υποκατάστατα τα οποία συχνά παίρνουν λανθασμένη μορφή. Ενώ αντιθέτως στα κορίτσια η έλλειψη του πατέρα δημιουργεί διαστρεβλωμένη εικόνα για το ανδρικό πρότυπο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Τα κορίτσια, σε αντίθεση με τα αγόρια, στρέφουν την επιθετικότητά τους προς τον εαυτό τους, παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, νιώθουν φόβο εγκατάλειψης και απόρριψης από το αντίθετο φύλο και αισθάνονται ενοχές όταν η σχέση τους δεν εξελίσσεται σωστά παρ’ όλο που μπορεί να μην ευθύνονται εκείνες. Αυτές οι επιβλαβείς επιδράσεις συμβαίνουν όταν η απουσία του πατέρα είναι είτε φυσική είτε συναισθηματική είτε ο πατέρας είναι συναισθηματικά ασταθής απέναντι στο παιδί του, με αποτέλεσμα να του δημιουργεί μια κατάσταση μόνιμης ανασφάλειας. Αντιθέτως, εάν η παρουσία του είναι αισθητή, το παιδί μπορεί να αναπτύξει μια υγιή προσωπικότητα.
*Η Βάνα Φωή είναι ψυχολόγος, MSc, συντονίστρια των Στεγαστικών Δομών της ΕΠΑΨΥ.
