«Όσο ζει αυτή, εγώ θα ’μαι άτιμος»,
«Καπετάν Μιχάλης», Νίκος Καζαντζάκης, 1953
Πόσο, άραγε, έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε που ο Καπετάν Μιχάλης έσφαξε την Εμινέ στον φανταστικό και πραγματικό άγριο καζαντζακικό κόσμο;
Δυστυχώς, η πρόσφατη αναφορά του ΟΗΕ (Pandemic report 2021, Violence against women) σε 21 χώρες, κυρίως αναπτυσσόμενες, δείχνει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας 45% των γυναικών βίωσαν μια μορφή βίας και μία στις τέσσερις γυναίκες αισθάνονται λιγότερο ασφαλείς στην οικογενειακή εστία.
Ας μη σπεύσουμε να διαφοροποιηθούμε ανώδυνα από τις ισλαμικές χώρες (όπου η βία και οι διακρίσεις ενάντια στις γυναίκες είναι κοινωνικά και θρησκευτικά νομιμοποιημένες) και ας κοιταχτούμε και οι ίδιοι στον καθρέφτη μας.
H έμφυλη βία παραμένει μια πανδημία μέσα στην πανδημία της COVID-19. Μια σκιώδης πανδημία η οποία επιβαρύνει κατά συντριπτική πλειοψηφία τις γυναίκες στην Ευρώπη, καθώς μία στις τρεις υφίσταται ενδοοικογενειακή βία, με τα ποσοστά σε κάθε χώρα να ενισχύονται δραματικά κατά τον εγκλεισμό (καραντίνα COVID-19).
Η επικράτηση των αρχετυπικών πατριαρχικών προτύπων έμφυλης βίας και η αντίληψη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της γυναίκας, ιδιαίτερα στις κλειστές επαρχιακές κοινότητες, δημιουργούν ένα διαρκές τραυματικό καθεστώς ενάντια σε κάθε απόπειρα υποκειμενοποίησης των αναγκών της συζύγου ή συντρόφου.
Ο κοινωνικός στιγματισμός κάθε απόπειρας ή ακόμα και σκέψης διαζυγίου προσκρούει σε παγιωμένους πολιτισμικούς κώδικες οι οποίοι εσωτερικεύονται επώδυνα από τη γυναίκα και «νομιμοποιούν» τον κακοήθη ναρκισσισμό οπλίζοντας το χέρι του άντρα. Η γυναίκα-λάφυρο, τρόπαιο, η γυναίκα-ιδιοκτησία, προέκταση ενός ανασφαλούς και σαδιστικού αντρικού «Εγώ».
Ψυχαναλυτικά μιλώντας, ο άντρας-αφέντης δεν μπορεί να επεξεργαστεί ψυχικά ούτε να συμβολοποιήσει την ενόρμηση επικυριαρχίας. Η καταστροφικότητα εκφράζεται ωμά από σώμα σε σώμα. Κερδίζει ο ισχυρότερος αφανίζοντας την άλλη που, διαφορετικά, δεν μπορεί να καθυποτάξει. Ο άντρας-δράστης είναι ανίκανος να αναστοχαστεί ή να βιώσει ενοχή για την πράξη του.
Σε μια τέτοια ευαίσθητη συγκυρία, με το τέλος της πανδημίας και την πλήρη αποσταθεροποίηση του «μετα-πλαισίου», της κοινωνικής συνοχής, των εφήμερων κοινωνικών δεσμών, της καχεξίας των θεσμών της χώρας, η οικογενειακή ψυχοπαθολογία αναδύεται πιο απειλητική από ποτέ, με ορατό αποτέλεσμα την αύξηση γενικότερα των βίαιων εκφορτίσεων και ειδικότερα της έμφυλης βίας, τη σχεδόν «κανονικοποίηση» των γυναικοκτονιών, είναι επιβεβλημένο πρόταγμα η κατανόηση και αντιμετώπιση του φαινομένου.
Το νομικό οπλοστάσιο που έχουμε είναι χρήσιμο αλλά σε πολλές περιπτώσεις αναποτελεσματικό, γιατί ενώ υπάρχει δεν εφαρμόζεται. Επομένως, η ανάδειξη καλών πρακτικών είναι μια ευέλικτη οδός, για να συνδυαστούν και να συντονιστούν τα πολύπλοκα νομοθετήματα.
Συγκεκριμένα, η Πορτογαλία ήταν από τις χώρες που επέδειξαν γρήγορα αντανακλαστικά, αναλαμβάνοντας καθοριστικό ρόλο από τον Ιούνιο του 2020. Η πορτογαλική κυβέρνηση προχώρησε, οργάνωσε και συστηματοποίησε εναρμονισμένες διαδικασίες σχετικά με τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία, οι οποίες πρέπει να ακολουθούνται από όλους τους σχετικούς επαγγελματίες. Συγκεκριμένα:
• Ενίσχυση της τηλεφωνικής γραμμής SOS για την καταγγελία περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και δυνατότητα αποστολής ηλεκτρονικών μηνυμάτων SMS και μηνυμάτων σε διαδικτυακές πλατφόρμες.
• Συγγραφή Εγχειριδίου Δράσης για τις δυνάμεις της αστυνομίας και εντολή ώστε να προωθείται μέσα στις πρώτες 72 ώρες η καταγγελία ενδοοικογενειακής βίας στις δικαστικές αρχές (συμπεριλαμβανομένης της επείγουσας συλλογής και διατήρησης αποδεικτικών στοιχείων).
• Ειδικός Οδηγός για ολοκληρωμένη παρέμβαση των υπηρεσιών για τα παιδιά που είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας, σε συνεχή συνεργασία με τη μητέρα και τις αντίστοιχες υπηρεσίες.
• Υλοποίηση εκτάκτων Πρότυπων Προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης για τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία στα σχολεία.
Μια ακόμα καλή πρακτική που ξεχωρίζει υιοθετήθηκε από την Ελβετία, η οποία δημιούργησε μια ειδική ομάδα, την Ομάδα Εργασίας και Δράσης με τίτλο «Οικογενειακή Βία και COVID-19», η οποία συνεδριάζει σε εβδομαδιαία βάση για να διασφαλιστεί ότι σε όλες τις υπηρεσίες που συνδέονται με την ενδοοικογενειακή βία οι δομές υποστήριξης διασυνδέονται και λειτουργούν αποτελεσματικά. Η Ομάδα αυτή φιλοδοξεί να παραμείνει ενεργή, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και μετά την πανδημία, καθώς πρέπει να γίνουν πολλά και σε μεσο-μακροπροθεσμο διάστημα ώστε να εξαλειφθεί το φαινόμενο.
Η βασική ιδέα είναι ο συστηματικός συντονισμός των υπηρεσιών που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, καθώς διαπιστώθηκε σοβαρή έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού των υπηρεσιών μεταξύ τους, που αποβαίνει εξαιρετικά επιβαρυντική για τα θύματα. Η πρωτοβουλία αυτή περιλαμβάνει συντονισμό σε εβδομαδιαία βάση μεταξύ καταφυγίων γυναικών/ξενώνων, εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες υποστήριξης, γραμμές βοήθειας, εκστρατείες ευαισθητοποίησης, νομοθετικές παρεμβάσεις, συστηματική συλλογή δεδομένων, εργασία με επαγγελματίες από όλους τους κλάδους.
Η Ευρώπη στέκεται σθεναρά στον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή βίας κατά των γυναικών.
Είναι συγκλονιστική η μαρτυρία γυναίκας-θύματος ενδοοικογενειακής βίας ότι η ίδια ένιωσε μεγάλη ανακούφιση όταν μετά από χρόνια ψυχολογικής και σωματικής κακοποίησης από τον σύζυγό της κατάφερε να ζητήσει βοήθεια με ένα απλό αλλά τόσο λυτρωτικό ηλεκτρονικό μήνυμα (SMS) – έπειτα από βάναυσο ξυλοδαρμό που ίσως κατέληγε στην απώλεια της ζωής της – και να σωθεί από τον εφιάλτη που βίωνε στο σπίτι της: «Η βοήθεια ήταν μόνο ένα SMS μακριά» είπε σε εκδήλωση του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Πρέπει επειγόντως να διασφαλίσουμε την «εύκολη αλλά τόσο σημαντική διέξοδο» για κάθε γυναίκα στην επαρχία, στο κέντρο της πόλης, στον καταυλισμό, σε κάθε τομέα της ζωής μας. Αυτό απαιτεί γενναίες υπερκομματικές παρεμβάσεις, με την επικαιροποίηση του Εθνικού Σχεδίου για την αντιμετώπιση και εξάλειψη της έμφυλης βίας.
Για να επιτευχθεί όμως αυτό, οφείλουμε να αποφύγουμε την παγίδα της ξύλινης γλώσσας, η οποία στο όνομα μιας δίκαιης υπόθεσης και της πολιτικής ορθότητας καταφεύγει σε μια στείρα ιδεολογική-κομματική αντιπαράθεση με επίκεντρο την αναγκαία υιοθέτηση του όρου γυναικοκτονία στο νομικό μας πλαίσιο, συσκοτίζοντας για πολλοστή φορά το «τι κάνουμε» στην πράξη και στον δημόσιο διάλογο.
Αυτός ο ιδιότυπος κομφορμισμός ή η επιδερμική πολιτική εργαλειοποίηση της έμφυλης βίας εμποδίζει την κριτική σκέψη και την αναζήτηση καινοτομίας.
Ζητούμενο για τις προοδευτικές δυνάμεις δεν είναι να δικαιωθούν αλλά να δικαιώσουν τα θύματα.
*Η Ζέφη Δημαδάμα είναι αντιπρόεδρος Γυναικών του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, μέλος της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, πρόεδρος της ΕΓΕ Αθήνας.
**Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής – ομαδικός αναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ιδρυτής και επ. πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.
