Η αυταπάτη της γραμμικής προόδου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που κράτησε σχεδόν 70 χρόνια στη Δύση, οδήγησε στη μείωση της ανθεκτικότητας του μετανεωτερικού ανθρώπου, που δυσκολεύεται να μεταβολίσει ψυχικά και πρακτικά τις πολλαπλές κρίσεις.
Κάθε ματαίωση και ανατροπή βιώνεται ως ναρκισσιστικό τραύμα – και ως ρωγμή στη φαντασιακή παντοδυναμία.
Η απληστία και η προσήλωση στο κέρδος με κάθε μέσο, νομοτελειακά, θα αναπαραγάγουν νέες καταστροφές στο παγκόσμιο οικοσύστημα και, επομένως, νέες πανδημίες, εν μέσω κλιματικής κρίσης.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης χάθηκε και ο παραμικρός ενδοιασμός από τις οικονομικές ελίτ να επιβάλουν τον θρίαμβο ενός άτρωτου καπιταλισμού.
Οι 10 μεγιστάνες της παγκόσμιας αγοράς έχουν 6 φορές μεγαλύτερο πλούτο από το φτωχότερο 40% του πλανήτη (3,1 δισ. άνθρωποι).
O Appadurai (2002) θέτει στο κέντρο της οξυδερκούς πολιτικής και κοινωνιολογικής του ανάλυσης μια νέα μορφή του citizenship,την deep democracy, η οποία δεν θα είναι πλέον μια ευγενική παραχώρηση των δυνατών στους αδύναμους, αλλά θα είναι μια νέα δημόσια ηθική τάξη.
Οι αλλεπάλληλες προκλήσεις απαιτούν την προτεραιοποίηση ενός δημοκρατικά προσδιορισμένου δημόσιου συμφέροντος έναντι της ιδιωτικής «επιτυχίας».
Στην αρχή της πανδημίας υπήρξε επίγνωση ότι εάν η οικονομία αφεθεί στην αυτορρύθμιση, τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά.
Μεγάλες κρατικές παρεμβάσεις απέτρεψαν το να μετατραπεί η υγειονομική κρίση σε κοινωνική. Όμως, κυριάρχησαν τα έκτακτα μέτρα και ένα δήθεν επείγον, που εμπόδισαν την αλλαγή παραδείγματος.
Έτσι, η αυτοκαταστροφική επανάληψη συνεχίζεται απρόσκοπτα.
Οι αλλεπάλληλες κρίσεις στην εξωτερική πραγματικότητα καταλήγουν σε μια βαθιά υπαρξιακή κρίση σε συναισθηματικό, γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο.
Η ρευστή ταυτότητα και οι ρευστές σχέσεις κάνουν τα άτομα να παίρνουν σαν υγρό τη μορφή του δοχείου-πλαισίου που τα εμπεριέχει. Η απουσία μεγάλων αφηγήσεων και η αναζήτηση ναρκισσιστικής τροφής μέσα από την εικόνα φέρνουν αδυναμία προσωπικής ανάπτυξης και αναστοχασμού μέσα από τις αποτυχίες.
Τι να κάνουμε;
Αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση, ευχαρίστηση με τα μικρά της ζωής, νοηματοδότηση και βαθιά ευγνωμοσύνη γι’ αυτά που έχουμε, και όχι μηρυκασμός γύρω από τις απώλειες και τα ελλείμματα.
Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Edgar Morin, «η σκέψη μας πρέπει να λειτουργεί σε ένα διαρκές παιχνίδι μεταξύ της τάξης και της αταξίας, προσπαθώντας να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα του κόσμου».
*Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής – ομαδικός αναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ιδρυτής και επ. πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.
